Odpowiedzialność członków zarządu za zobowiązania podatkowe – najciekawsze orzeczenia sądowe

Art. 116 Ordynacji Podatkowej

Przepis ten wskazuje, że:

§ 1. Za zaległości podatkowe spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w organizacji, spółki akcyjnej lub spółki akcyjnej w organizacji odpowiadają solidarnie całym swoim majątkiem członkowie jej zarządu, jeżeli egzekucja z majątku spółki okazała się w całości lub w części bezskuteczna, a członek zarządu:
1) nie wykazał, że:
a) we właściwym czasie zgłoszono wniosek o ogłoszenie upadłości lub wszczęto postępowanie zapobiegające ogłoszeniu upadłości (postępowanie układowe) albo
b) niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości lub niewszczęcie postępowania zapobiegającego ogłoszeniu upadłości (postępowania układowego) nastąpiło bez jego winy;
2) nie wskazuje mienia spółki, z którego egzekucja umożliwi zaspokojenie zaległości podatkowych spółki w znacznej części.
§ 2. Odpowiedzialność członków zarządu obejmuje zaległości podatkowe z tytułu zobowiązań, których termin płatności upływał w czasie pełnienia przez nich obowiązków członka zarządu, oraz zaległości wymienione w art. 52 powstałe w czasie pełnienia obowiązków członka zarządu.
§ 3. W przypadku gdy spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w organizacji lub spółka akcyjna w organizacji nie posiada zarządu, za zaległości podatkowe spółki odpowiada jej pełnomocnik albo odpowiadają wspólnicy, jeżeli pełnomocnik nie został powołany. Przepisy § 1 i 2 stosuje się odpowiednio.
§ 4. Przepisy § 1-3 stosuje się również do byłego członka zarządu oraz byłego pełnomocnika lub wspólnika spółki w organizacji.

Przepis ten najogólniej rzecz ujmując przewiduje osobistą odpowiedzialność członków zarządu spółek kapitałowych (także działających jako spółki w organizacji) za zobowiązania podatkowe takiego podmiotu.

Odpowiedzialność ta:

• jest odpowiedzialnością solidarną, a zatem przy wielości osób odpowiedzialnych możliwe jest domaganie się zapłaty od wybranych, niektórych lub wszystkich odpowiedzialnych,
• wchodzi w życie gdy egzekucja z majątku spółki okazała się bezskuteczna – przyjmuje się, że ma to miejsce gdy doszło do niezaspokojenia roszczeń w toku postępowania egzekucyjnego prowadzonego zgodnie z K.p.c. lub przepisami o postępowaniu egzekucyjnym w administracji, lub wyjawienie majątku w trybie przepisów K.p.c. nie dało rezultatu, lub z wykazu majątku wynika że egzekucja będzie bezskuteczna, lub jeśli oddalono wniosek o ogłoszenie upadłości z powodu braku środków nie wystarczających nawet na pokrycie kosztów postępowania. Nie zawsze przy tym wymaga się, aby postępowanie egzekucyjne było faktycznie wszczęte, możliwe jest bowiem i bez tego postępowania ustalenie że spółka nie dysponuje żadnego majątku, z jakiego mogłyby zostać pokryte zobowiązania. Odpowiedzialność ta – jako odpowiedzialność osób trzecich ma zatem charakter odpowiedzialności subsydiarnej,
• ma miejsce jeśli członkowie zarządu nie wykazali wystąpienia którejkolwiek z okoliczności zwalniającej od odpowiedzialności np. gdy nie złożyli w terminie wniosku o ogłoszenie upadłości lub nie wskazali innego majątku spółki, z którego możliwa byłaby egzekucja.

Orzeczenia sądowe

Przepis art. 116 Ordynacji doczekał się szeregu ciekawych orzeczeń sądowych.

Tezy kilku najnowszych przedstawiono poniżej.

III SA/Wa 523/14 – wyrok WSA Warszawa z dnia 28-10-2014

1. Odpowiedzialność członka zarządu za zaległości podatkowe spółki nie może mieć miejsca zarówno wtedy, jeśli przesłanki do złożenia wniosku o upadłość zaistniały, gdy nie miał on jeszcze wpływu na podjęcie kroków zmierzających do ogłoszenia upadłości spółki, jak i wtedy, gdy tego wpływu już nie miał. 2. Okres 2 miesięcy pomiędzy wyborem na prezesa spółki a złożeniem wniosku o upadłość, jest „właściwym czasem” o którym mowa w art. 116 § 1 pkt 1 lit. a ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa (t.j.: Dz.U. z 2012 r. poz. 749 ze zm.).

II FSK 2260/12 – wyrok NSA (N) z dnia 26-08-2014

1. Odpowiedzialność członka zarządu za zaległości podatkowe spółki ma charakter obiektywny, tj. zależy od okoliczności określonych w ustawie. Do tych okoliczności zalicza się przedział czasu, w którym członek zarządu pełnił funkcję, kwestia bezskuteczności egzekucji i niezłożenie wniosku w odpowiednim czasie. 2. Podjęcie decyzji o pełnieniu funkcji członka zarządu jest równoznaczne z obowiązkiem pełnienia tej funkcji, a to z kolei rodzi obowiązek interesowania się sprawami spółki. Bierność w zakresie pełnienia obowiązków nie zwalnia z tej odpowiedzialności. 3. Kwestie porozumiewania się między wspólnikami i ich ewentualne wzajemne animozje nie mają znaczenia przy przypisaniu odpowiedzialności. Przepis art. 116 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997r. Ordynacja podatkowa (j. t. Dz. U 2012, poz. 749) ma charakter ochronny wobec wierzycieli spółki. Gdyby sądy przyjmowały, że spory między członkami zarządu mają wpływ na ich odpowiedzialność – ochrona wierzycieli byłaby iluzoryczna.

II FSK 2005/12 – wyrok NSA (N) z dnia 01-08-2014

Stan bezskuteczności egzekucji wobec spółki, o którym stanowi art. 116 § 1 Ordynacji podatkowej zachodzi wówczas, gdy egzekucja jest prócz jej formalnego umorzenia także faktycznie niemożliwa, co w praktyce oznacza, iż nie jest ona realna do przeprowadzenia i nie może tym samym skutkować zaspokojeniem wierzyciela. Tylko rzeczywiście istniejące mienie, np. w postaci egzekwowalnej wierzytelności może wskazywać, że umorzenie postępowania egzekucyjnego z powodu jego bezskuteczności było przedwczesne.

II FSK 1406/12 – wyrok NSA (N) z dnia 09-07-2014

1. Wydanie decyzji o odpowiedzialności członka zarządu wymaga wykazania zarówno przesłanek pozytywnych tej odpowiedzialności, jak również wykazania, że w sprawie nie wystąpiły przesłanki wyłączające tę odpowiedzialność, tzw. przesłanki egzoneracyjne. Przesłankami pozytywnymi są: pełnienie funkcji członka zarządu w czasie, gdy powstała zaległość podatkowa spółki oraz bezskuteczność egzekucji z majątku spółki. Do przesłanek uwalniających od odpowiedzialności należą natomiast: zgłoszenie we właściwym czasie wniosku o ogłoszenie upadłości lub wszczęcie postępowania układowego bądź brak winy w niezgłoszeniu tych wniosków oraz wskazanie mienia spółki umożliwiającego zaspokojenie znacznej części zaległości podatkowych.
2. Dla stwierdzenia bezskuteczności egzekucji niezbędne jest wykazanie przez wierzyciela zastosowania środków egzekucyjnych skierowanych do całego majątku dłużnika. Bezskuteczność egzekucji w rozumieniu art. 116 § 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa (t.j. Dz.U. z 2012 r. poz. 749 ze zm.) oznacza sytuację, w której nie ma jakichkolwiek wątpliwości, że nie zachodzi żadna możliwość zaspokojenia egzekwowanej wierzytelności z jakiejkolwiek części majątku spółki. Bezskuteczność egzekucji rozumiana jest przy tym jako niemożność uzyskania zaspokojenia z całego majątku spółki, a nie tylko z pewnych jego składników. Takie stwierdzenie jest możliwe jednak nie tylko wówczas, gdy egzekucja prowadzona była do całego majątku spółki i nie dała rezultatu, lecz także, gdy egzekucja ze znanego organowi podatkowemu (wierzycielowi) majątku spółki okazała się w całości lub w części bezskuteczna, a odpowiedzialni członkowie zarządu nie wskazali w postępowaniu egzekucyjnym na inne mienie spółki, z którego egzekucja umożliwiała zaspokojenie tych zaległości w znacznej części. Jednocześnie stwierdzenie przez organ podatkowy bezskuteczności egzekucji, o której mowa w art. 116 § 1 ustawy Ordynacja podatkowa, powinno być dokonane po przeprowadzeniu postępowania egzekucyjnego. Stwierdzenie bezskuteczności egzekucji ustala się na podstawie każdego prawnie dopuszczalnego dowodu.
3. Cechą charakteryzującą odpowiedzialność osób trzecich jest to, iż odpowiadają one za cudzy dług. Jest to bowiem odpowiedzialność gwarancyjna i zabezpieczająca należności publicznoprawne przed unikaniem tej odpowiedzialności przez m.in. podatników, płatników, inkasentów. Ma ona więc charakter zastępczy, subsydiarny wobec pierwotnej odpowiedzialności samych zobowiązanych z tytułu uiszczenia należności publicznoprawnych. Nie bez znaczenia dla tej odpowiedzialności są także obowiązki wierzyciela podatkowego, który w pierwszej kolejności powinien dochodzić swych roszczeń i to niezwłocznie od zobowiązanego podmiotu. Powinien on także wykorzystać wszystkie niezbędne instrumenty dla dochodzenia swych należności od pierwotnie zobowiązanego, co wynika z zapisu o konieczności stwierdzenia bezskuteczności egzekucji, jako warunku sine qua non przeniesienia odpowiedzialności podatkowej na osobę trzecią. Należy w tym miejscu wskazać na wyrażoną w art. 6 § 1 ustawy z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 1619 ze zm.) zasadę obligatoryjnego podejmowania i prowadzenia egzekucji, której bezpośrednim adresatem jest wierzyciel podatkowy. Zgodnie z brzmieniem tego przepisu, w razie uchylania się zobowiązanego od wykonania obowiązku, wierzyciel powinien podjąć czynności zmierzające do zastosowania środków egzekucyjnych. Wynika stąd nakładany na wierzyciela podatkowego obowiązek dochodzenia należności w pierwszym rzędzie od zobowiązanego, czyli od dłużnika podatkowego.

II FSK 1735/12 – wyrok NSA (N) z dnia 25-06-2014

1. Odpowiedzialność członków zarządu spółki przewidziana w przepisie 116 § 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa (t.j. Dz.U. z 2005 r. Nr 8, poz. 60 ze zm.) obejmuje także zobowiązania spółki powstałe dopiero po spełnieniu się przesłanek do zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości.
2. Profesjonalizm wymagany od członków zarządu spółki kapitałowej, a także wynikająca z niego podwyższona staranność (art. 355 § 2 KC), pozwala na przyjęcie, iż każdy członek zarządu obowiązany jest kontrolować sytuację w spółce przynajmniej z taką uwagą, która pozwala na zorientowanie się, że jest ona niewypłacalna i że należy wystąpić z wnioskiem o ogłoszenie upadłości.

I SA/Ke 38/14 – wyrok WSA Kielce z dnia 05-06-2014

Członek zarządu powinien samodzielnie podjąć działania zmierzające do wykazania przesłanki egzoneracyjnej z art. 116 § 1 pkt 2 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa (t.j. Dz.U. z 2012 r. poz. 749 ze zm.). Nie może on natomiast domagać się od organów podatkowych, by prowadziły postępowanie zmierzające do odnalezienia dowodów przemawiających na jego korzyść, a w szczególności, by pomimo zakończenia postępowania egzekucyjnego wobec jego bezskuteczności dalej poszukiwały nieznanego majątku spółki.

I FSK 542/13 – wyrok NSA (N) z dnia 14-03-2014

Użycie w przepisie art. 116 § 2 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 roku – Ordynacja podatkowa (t.j. Dz.U. z 2005 r. Nr 8, poz. 60 ze zm.) sformułowania „pełnienie” obowiązków członka zarządu, a nie ich „wykonywanie” oznacza, że chodzi o zajmowanie stanowiska od momentu powołania do dnia odwołania. Okoliczności związane z faktycznym wykonywaniem lub niewykonywaniem tych obowiązków nie mają znaczenia dla tej oceny. Podstawą powstania odpowiedzialności jest sam fakt bycia członkiem zarządu. Przesłanka ta, z racji wykładni systemowej, winna być ustalana w oparciu o obiektywnie istniejące kryteria – spełnienie formalnych warunków „pełnienia funkcji członka zarządu”.

II UK 499/13 – postanowienie SN – Izba Pracy z dnia 12-03-2014

O ile dla samego powstania odpowiedzialności osób trzecich za zobowiązania podatkowe (składkowe) pierwotnego dłużnika konieczne jest wydanie konstytutywnej decyzji przenoszącej na te osoby ową odpowiedzialność, o tyle solidarny charakter tej odpowiedzialności wynika z ustawy (art. 116 § 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa – tj. Dz.U. z 2012 r. poz. 749 ze zm.). Po wydaniu prawomocnych decyzji przenoszących na członków zarządu spółki kapitałowej odpowiedzialność za zaległości podatkowe lub składkowe spółki, organ podatkowy (składkowy) może zatem postąpić stosownie do dyspozycji normy prawnej zawartej w art. 366 § 1 KC, żądając zaspokojenia wierzytelności. Jednocześnie jednak zaspokojenie wierzyciela podatkowego (składkowego) przez któregokolwiek z dłużników (nawet, gdy decyzje nie wskazywały na solidarną odpowiedzialność dłużników) wywołuje skutek w postaci zwolnienia pozostałych dłużników oraz rodzi – z mocy art. 376 KC – po stronie tego dłużnika, który spłacił dług, prawo regresu wobec pozostałych dłużników.

I SA/Bk 107/14 – wyrok WSA Białystok z dnia 06-05-2014

Członek zarządu spółki nie może się powoływać na nieznajomość stanu jej finansów, jako przyczynę niezgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości lub wszczęcia postępowania zapobiegającego ogłoszeniu upadłości. Od członków zarządu spółki kapitałowej jest wymagany profesjonalizm, a także podwyższona staranność. Winni oni stale kontrolować sytuację w spółce przynajmniej na tyle, aby orientować się, czy jest ona wypłacalna i czy nie zachodzą przesłanki skutkujące obowiązkiem zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości, bądź wszczęcie postępowania układowego. Jeżeli dana osoba pełni tę funkcję, mimo, że nie jest w stanie takiej kontroli sprawować, bierze na siebie ryzyko związane ze skutkami ewentualnej niewypłacalności tego podmiotu.

I FSK 1516/13 – wyrok NSA (N) z dnia 10-04-2014

Wina w ujęciu art. art. 116 § 1 pkt 1 lit. b ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 roku Ordynacja podatkowa (t.j. Dz.U. 2012 r. poz. 749) to zarówno wina umyślna i związana z nią świadomość istnienia wymagalnych zobowiązań podatkowych, jak i wina nieumyślna w postaci niedbalstwa, które zakłada brak „świadomości” ale opiera się na powinności i możliwości przewidywania istnienia wymagalnych zobowiązań podatkowych.

I SA/Bk 24/14 – wyrok WSA Białystok z dnia 02-04-2014

Odpowiedzialność osób trzecich jest instytucją prawną wiążącą skutki istnienia zaległości podatkowych z podmiotem innym niż podatnik. Nie ulega zatem wątpliwości, że dana regulacja ma charakter wyjątkowy. Osoby trzecie ponoszą odpowiedzialność za cudzy dług, jednakże odpowiedzialność ta wynikać może wyłącznie z mocy konkretnego przepisu ustawy, a do kręgu tych osób należą wyłącznie podmioty wymienione w art. 110 – 117 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r.- Ordynacja podatkowa (t.j. Dz.U. z 2012 r. poz. 749). Katalog osób trzecich ponoszących odpowiedzialność z tytułu cudzych zaległości podatkowych ma przy tym charakter zamknięty. Podkreślenia wymaga, że orzeczenie o odpowiedzialności osób trzecich nie uwalnia dłużnika od tej odpowiedzialności, tylko poszerza krąg podmiotów, od których organ podatkowy może dochodzić zaspokojenia przeterminowanych zobowiązań. Odpowiedzialność osób trzecich w Ordynacji podatkowej ma charakter subsydiarny w stosunku do odpowiedzialności podatnika (płatnika, inkasenta). Zależna jest nadto od istnienia zobowiązania podatkowego oraz od jego realizacji przez podatnika (a w zasadzie braku realizacji zobowiązania, w całości lub w części). Ma zatem charakter akcesoryjny.

Zarządzając spółką kapitałową liczyć się należy także z odpowiedzialnością za zobowiązania podatkowe takiego podmiotu

Jak zatem wynika z powołanych przepisów prawa oraz orzecznictwa sądowego, zarządzając spółką kapitałową liczyć się należy także z odpowiedzialnością za zobowiązania podatkowe takiego podmiotu. Zarząd powinien przy tym na bieżąco kontrolować nie tylko regulowanie zobowiązań podatkowych lecz także okoliczność czy nie zachodzą przesłanki do ogłoszenia upadłości podmiotu.

Jest to także istotne z punktu widzenia przepisu art. 299 K.s.h. odnoszącego się do odpowiedzialności członków zarządu spółek z ograniczoną odpowiedzialnością za zobowiązania cywilne tego typu podmiotów.