Przedawnienie zobowiązań a przychód podatkowy

Przedawnienie zobowiązań a działalność gospodarcza

Jeśli chodzi o dłużników – osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą, to w tych przypadkach sytuacja jest dość klarowna.

Art. 14 ust. 2 pkt. 6) Ustawy o PIT przewiduje, że do przychodów z pozarolniczej działalności gospodarczej zalicza się: „(…) wartość umorzonych lub przedawnionych zobowiązań, (…)”. Jeśli zatem przedsiębiorca tak długo zwlekał będzie ze spłatą długu, że dług ten się przedawni, wówczas ww. kwotę musi zaliczyć do swoich przychodów podatkowych. Obiektywnie bowiem w związku z brakiem spłaty zobowiązania otrzymał on przysporzenie majątkowe.

Przedawnienie zobowiązań u osób fizycznych

Powstać może pytanie, czy analogiczna zasada wiążąca przedawnienie zobowiązań podatkowych z powstaniem przychodu do opodatkowania obowiązuje także w odniesieniu do osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej lub też nawet jeśli taka działalność jest prowadzona ale dług ma charakter ściśle osobisty.

I tutaj jest pewna zmiana. Otóż przepisy Ustawy o PIT nie zawierają przepisu – inaczej niż w przypadku przedsiębiorców – że takie przedawnienie zobowiązania podatkowego prowadzi z automatu do obowiązku wykazania przez podatnika przychodu do opodatkowania.

Skoro brak przepisu to również brak podstaw do konieczności pokazania takiego przychodu.

Ale organy podatkowe idą oczywiście w kierunku przeciwnym. Np. w interpretacji z dnia 8 czerwca 2022 r. sygn. 0112-KDIL2-1.4011.326.2022.3.MKA, Dyrektor KIS wskazał, że:

„Przedawnienie zobowiązania jest zdarzeniem prawnym, powodującym określone skutki w zakresie możliwości dochodzenia zobowiązań. Istota przedawnienia polega zatem na tym, że po upływie określonego w ustawie terminu, ten przeciwko komu kieruje się roszczenie (dłużnik) może uchylić się od jego zaspokojenia. Skutkiem tego – roszczenie przedawnione nie gaśnie, a jedynie nie będzie mogło być przymusowo zrealizowane; sąd bowiem oddali powództwo uprawnionego w razie upływu terminu przedawnienia i gdy dłużnik podniesie zarzut przedawnienia. (…) Nie ulega wątpliwości, że gdy występuje niemożność przymusowego wyegzekwowania zobowiązania, pomimo braku jego faktycznego wykonania, dłużnik uzyskuje pewną korzyść majątkową, przejawiającą się w tym, że nie musi realnie wykonać zobowiązania. Zasadnicze znaczenie ma bowiem to, że w następstwie przedawnienia dłużnik zostaje zwolniony z obowiązku spłaty zadłużenia (ustaje obowiązek spełnienia świadczenia). Dłużnik osiąga zatem realne przysporzenie majątkowe. Przychód podatkowy z tytułu przedawnionego zobowiązania powstaje w momencie upływu terminu przedawnienia”.

Co na to sądy administracyjne?

Zdaniem sądów administracyjnych nie zachodzą podstawy do opodatkowania w przypadku przedawnienia zobowiązania podatkowego. Po pierwsze brak na to przepisu, a po drugie mimo przedawnienia dłużnik może w dalszym ciągu dane zobowiązanie zrealizować. Stąd też nie można uznać, aby po jego stronie powstawał przychód do opodatkowania. Przychód ten może się natomiast pojawić wówczas, gdyby wierzyciel ostatecznie umorzył ww. przedawnione zobowiązanie zawierając w tym zakresie z dłużnikiem porozumienie.

„W związku z samym przedawnieniem roszczenia wierzyciela, nie następuje u dłużnika trwałe przysporzenie majątkowe i nie powstaje przychód podlegający opodatkowaniu”. – Wyrok NSA z 19 grudnia 2020 r., II FSK 2309/19, LEX nr 3124522.

„Przedawnione zobowiązania są przychodami tylko wtedy, gdy ustawodawca wyraźnie tak wskazał. Gdyby przedawnione zobowiązania były przychodami co do zasady, to przepis art. 14 ust. 2 pkt 6 u.p.d.o.f. byłby zbędny. (…) Na skutek przedawnienia dłużnik nie uzyskuje żadnej realnej i definitywnej korzyści majątkowej, ponieważ formalnie nadal jest zobowiązany do wykonania tego świadczenia. Tym samym u dłużnika nie powstaje przychód z nieodpłatnego świadczenia w świetle art. 11 ust. 1 u.p.d.o.f., a w rezultacie wierzyciel nie jest zobowiązany do sporządzenia informacji PIT-8C”. z wyroku NSA z dnia 15 grudnia 2020 r., II FSK 2306/18, LEX nr 3124522.

„Na skutek przedawnienia dłużnik nie uzyskuje żadnej realnej i definitywnej korzyści majątkowej, ponieważ formalnie nadal jest zobowiązany do wykonania tego świadczenia. Tym samym u dłużnika nie powstaje przychód z nieodpłatnego świadczenia w świetle art. 11 ust. 1 u.p.d.o.f., a w rezultacie wierzyciel nie jest zobowiązany do sporządzenia informacji PIT-8C.” z  Wyroku WSA w Poznaniu z 19.08.2020 r., sygn. I SA/Po 30/20 LEX nr 3055552.

„Mając na uwadze przedstawiony we wniosku stan faktyczny, należy podzielić stanowisko skarżącej, że pomimo przedawnienia zobowiązanie nadal istnieje i dłużnik (skarżąca) ma obowiązek wykonać ciążące na niej zobowiązanie, z tym zastrzeżeniem, że wierzyciel nie może już dochodzić przymusowego jego wykonania. Z uwagi więc na okoliczność, że dłużnik pomimo przedawnienia zobowiązania, może to zobowiązanie wypełnić, jego korzyść majątkowa nie ma jeszcze charakteru trwałego w momencie przedawnienia, dlatego też, w sytuacji, gdy wierzyciel nie umorzył należności, samo przedawnienie zobowiązania nie wywołuje zmiany charakteru zobowiązania na zobowiązanie bezzwrotne i nie powoduje powstania przychodu z nieodpłatnego świadczenia na gruncie art. 11 ust. 1 u.p.d.o.f.”- z wyroku WSA w Szczecinie z dnia 29 kwietnia 2021 r. sygn. I SA/Sz 245/21.

Podsumowanie

Podsumowując powyższe, w przypadku osób fizycznych zdaniem sądów administracyjnych uzasadniona jest teza, że samo przedawnienie zobowiązania nie rodzi przychodu podatkowego. Warto zatem powalczyć, aby w takiej sytuacji, która zgodnie z przepisami nie powoduje powstania przychodu – organy podatkowe nie forsowały opodatkowania.