Autonomia prawa podatkowego – a emisja udziałów/akcji z agio emisyjnym zgodnie z przepisami Kodeksu spółek handlowych

Otóż zgodnie z przepisami Ustaw o podatkach dochodowych – wniesienie wkładu niepieniężnego (aportu) do spółki kapitałowej, a obecnie od 1.01.2014 także do spółki komandytowo-akcyjnej – w innej postaci niż przedsiębiorstwo lub zorganizowana część przedsiębiorstwa wiąże się generalnie z powstaniem po stronie akcjonariusza/wspólnika wnoszącego taki wkład przychodu do opodatkowania.

Zgodnie z art. 12 ust. 1 pkt. 7) ustawy o CIT (analogiczna regulacja dotyczy także akcjonariuszy/wspólników – osób fizycznych)

Przychodami, z zastrzeżeniem ust. 3 i 4 oraz art. 14, są w szczególności: (…), 7) nominalna wartość udziałów (akcji) w spółce albo wartość wkładów w spółdzielni objętych w zamian za wkład niepieniężny w innej postaci niż przedsiębiorstwo lub jego zorganizowana część; przepisy art. 14 ust. 1-3 stosuje się odpowiednio (…).

Jak zatem wynika z powołanego przepisu – dla akcjonariusza/wspólnika przychodem pozostaje wartość nominalna udziałów lub akcji. Teoretycznie wszystko byłoby jasne, gdyby nie dwie okoliczności.

Po pierwsze przepis ten odwołuje się do „odpowiedniego” stosowania art. 14 ust. 1-3 ustawy o CIT – przepis ten mówi natomiast generalnie o tym, że:

przychodem z odpłatnego zbycia rzeczy lub praw majątkowych, z zastrzeżeniem ust. 4 i 5, jest ich wartość wyrażona w cenie określonej w umowie. Jeżeli jednak cena bez uzasadnionej przyczyny znacznie odbiega od wartości rynkowej tych rzeczy lub praw, przychód ten określa organ podatkowy w wysokości wartości rynkowej……

– innymi słowy przepis nakazuje dokonywanie czynności po cenach rynkowych i daje organom określone uprawnienia co do określania owej ceny rynkowej). Po drugie, nie ulega wątpliwości, że przepisy Kodeksu spółek handlowych dają możliwość wydania/emitowania akcji/udziałów po cenie emisyjnej wyższej niż wartość nominalna (art. 154 § 3 K.s.h,. czy art. 309 § 2 K.s.h.). Różnica (agio emisyjne) zgodnie z przepisami prawa jest zapisywana na kapitale zapasowym spółki.

W tym kontekście zawsze powstawały rozbieżności pomiędzy podatnikami a organami podatkowymi wówczas, gdy wartość aportu wyszacowana rynkowo, tylko w części odzwierciedlana była w wartości nominalnej akcji, zaś reszta stanowiła agio emisyjne. Oczywista w tych sytuacjach podatnicy przyjmowali przychód podatkowy tylko w wartości nominalnej wydawanych akcji/udziałów – nie uwzględniając w opodatkowaniu kwot zapisanych na kapitale zapasowym (jako agio emisyjnej). Organy podatkowe co do zasady, powołując się właśnie na odpowiednie stosowanie owego art. 14 ustawy o CIT, kwestionowały to stanowisko wychodząc z założenia, że praktycznie cała wartość aportu (oczywista ustalona rynkowo), powinna być opodatkowana jako owa wartość nominalna – kwestionując czy też zaprzeczając – dopuszczalnej przez przepisy K.s.h. możliwości emitowania akcji lub udziałów z agio emisyjnym.

Rozstrzygnięcia sądów i organów były w tych zakresach różne, natomiast trzeba tutaj w szczególności zwrócić uwagę na jedno z orzeczeń NSA tj. wyrok z dnia 18 grudnia 2013 r., sygn. II FSK 3032/11.

W wyroku tym, korzystnym dla podatników NSA stwierdził, że:

Trafnie Sąd pierwszej zdaje się zauważać, że kluczowym zagadnieniem wymagającym rozstrzygnięcia była możliwość zastosowania – w kontekście treści art. 12 ust. 1 pkt 7 u.p.d.o.p. – art. 14 ust.1-3 u.p.d.o.p., z punktu widzenia określenia przychodu z tytułu objęcia udziałów w spółce kapitałowej. W ocenie Naczelnego Sądu Administracyjnego „odpowiednie” zastosowanie art. 14 ust. 1-3 u.p.d.o.p., o którym jest mowa w art. 12 ust. 1 pkt 7 tej ustawy nie oznacza jednak możliwości ingerowania przez organ podatkowy w wartość nominalną obejmowanych udziałów. Wartość ta jest wielkością stałą i wynika z umowy lub aktu założycielskiego spółki, a zatem działania polegające na wezwaniu stron umowy do odmiennego jej określenia nie byłyby dopuszczalne. Kodeks spółek handlowych wprowadza ograniczenia w zakresie obejmowania udziałów poniżej ich wartości nominalnej (art. 154 § 3 k.s.h.), natomiast samo określenie tej wielkości należy do decyzji wspólników i nie ma w przepisach prawa handlowego unormowania, które obligowałoby wspólników do ukształtowania wartości nominalnej udziału w wysokości równej wartości rynkowej przedmiotu aportu .Z brzmienia art. 12 ust. 1 pkt 7 u.p.d.o.p jednoznacznie wynika, że ustawodawca wysokość przychodu odnosi do wartości nominalnej obejmowanych udziałów. Jak zostało wyżej powiedziane, wielkość nominalna nie musi dokładnie odpowiadać wartości rynkowej udziałów w chwili ich objęcia. Jednocześnie jednak, w ocenie Sądu kasacyjnego, nie może dojść do sytuacji, w której wartość ta w sposób znaczny odbiegałaby od wartości rynkowej przedmiotu aportu wnoszonego do spółki celowej, w zamian za który objęte zostaną udziały. Jeżeli wyrażona w cenie określonej w umowie wartość wnoszonego aportem do spółki kapitałowej wkładu odbiegałaby w sposób znaczny oraz bez uzasadnionej przyczyny od wartości rynkowej aportu, wówczas organ podatkowy miałby podstawę do weryfikacji rzeczywistej wartości wkładu. Przyjąć więc należy, że zastosowanie art. 14 ust.1-3 u.p.d.o.p. „odpowiednio” oznacza, iż organ, przy spełnieniu przesłanek z art. 14 ust.1-3 u.p.d.o.p., mógłby badać przyjętą w umowie wartość rynkową przedmiotu aportu. Podkreślenia wymaga jednak, że zastosowanie omawianej regulacji znalazłoby zastosowanie na etapie wniesienia do spółki kapitałowej aportem praw majątkowych lub rzeczy, nie zaś do określenia prawidłowej wielkości udziałów obejmowanych w zamian za aport niepieniężny.

Podsumowując, rynkowo ustalana powinna być wartość aportu do spółki, natomiast ustalenie parametrów emisji tj. czy będzie to emisja z agio czy też nie – powinna pozostać wyłącznym uprawnieniem spółki i wspólników. W tym zatem zakresie autonomia prawa podatkowego powinna zostać ograniczona.