Rzecznik Praw Obywatelskich – skarga pauliańska przy należnościach publicznoprawnych

Skarga pauliańska – wykorzystywanie

Skarga pauliańska przewidziana jest wprost w przepisach Kodeksu cywilnego i standardowo wykorzystywana jest przez wierzycieli w przypadku bezskutecznej egzekucji z majątku dłużnika, który wcześniej najczęściej „poprzepisywał” swój majątek czy to na osoby bliskie czy też zaufane, najczęściej w formule czynności nieodpłatnych.

Analogiczna sytuacja zdarzyć się może też u wierzycieli należności publicznoprawnych (Skarb Państwa, gmina) w zakresie czy to podatków czy składek ZUS, jeśli podatnik lub zobowiązany z tytułu składek dokonał takiego rozporządzenia majątkiem osobistym, że egzekucja tego typu należności z jego własnego majątku będzie bezskuteczna.

Skarga pauliańska a należności publicznoprawne

Przez dłuższy okres czasu przyjmowano, że Skarb Państwa lub gmina jako wierzyciel ze stosunków publicznoprawnych nie ma uprawnienia do występowania z tego typu skargą. Zmiana nastąpiła począwszy od 2000 r. kiedy to TK w orzeczeniu z dnia 10.07.2000 r. uznał, że sprawa cywilna może dotyczyć również należności, jeżeli ich źródłem jest decyzja administracyjna. Dalej w dniu 12 marca 2003 r. (sygn. III CZP 85/02), wydana została uchwała w składzie siedmiu sędziów SN w której SN stwierdził, że

Droga sądowa w sprawie, w której Zakład Ubezpieczeń Społecznych domaga się na podstawie art. 527 k.c. ochrony należności z tytułu składki na ubezpieczenie społeczne, jest dopuszczalna.

Wreszcie w wyroku z dnia 28 października 2010 r. w sprawie o sygn. II CSK 227/10 Sąd Najwyższy wskazał, że:

Skarga pauliańska (art. 527 K.c.) może mieć zastosowanie – w drodze analogii – także do ochrony należności podatkowych.

W świetle powyższych tez bezdyskusyjnie – z tym że tylko w oparciu o orzecznictwo sądowe – wierzyciel w zakresie należności publicznoprawnych (Skarb Państwa, gmina) ma prawo do wytaczania postępowań sądowych w trybie skargi pauliańskiej, o ile zostaną jednocześnie zrealizowane pozostałe warunki, o których mowa w art. 527 i nast. k.c.

Przypomnijmy podstawowy przepis:

Art. 527 K.c.

• 1. Gdy wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową, każdy z wierzycieli może żądać uznania tej czynności za bezskuteczną w stosunku do niego, jeżeli dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli, a osoba trzecia o tym wiedziała lub przy zachowaniu należytej staranności mogła się dowiedzieć.
• 2. Czynność prawna dłużnika jest dokonana z pokrzywdzeniem wierzycieli, jeżeli wskutek tej czynności dłużnik stał się niewypłacalny albo stał się niewypłacalny w wyższym stopniu, niż był przed dokonaniem czynności.
• 3. Jeżeli wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli uzyskała korzyść majątkową osoba będąca w bliskim z nim stosunku, domniemywa się, że osoba ta wiedziała, iż dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli.
• 4. Jeżeli wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli korzyść majątkową uzyskał przedsiębiorca pozostający z dłużnikiem w stałych stosunkach gospodarczych, domniemywa się, że było mu wiadome, iż dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli.

Zaznaczyć też trzeba, że zgodnie z dalszymi przepisami Kodeksu cywilnego, szczególnie surowo traktowane są:

1. czynności nieodpłatne,
2. darowizny dokonywane wówczas, gdy dłużnik już pozostawał niewypłacalny lub stał niewypłacalny na skutek darowizny.

Interwencja Rzecznika Praw Obywatelskich

W ostatnim czasie (w dniu 26 stycznia br.) Rzecznik Praw Obywatelskich wystosował do Ministerstwa Finansów pismo dotyczące zasadności stosowania regulacji skargi pauliańskiej do należności publicznoprawnych. RPO podkreślił przede wszystkim wzmożoną częstotliwość stosowania uprawnień ze skargi przez organy podatkowe. Dodatkowo podniósł, że w istocie uprawnienie to stosowane jest na zasadzie analogii. Tymczasem jak wskazał RPO:

Obecnie powszechnie przyjmuje się, że możliwość stosowania analogii w prawie podatkowym powinna być dopuszczalna tylko na korzyść podatnika.

Odnosząc się zatem do tej zasady RPO wezwał MF do zajęcia stanowiska w sprawie także w kontekście podjęcia możliwych prac legislacyjnych.

Sprawdź pełną treść pisma RPO.

Stanowisko RPO wydaje się jak najbardziej uzasadnione, ponieważ poza zakazem stosowania analogii na niekorzyść podatnika:

1. przepisy dotyczące skargi pauliańskiej znajdują zastosowanie wprost do zobowiązań cywilnoprawnych, a nie publicznoprawnych, a charakter obu tych zobowiązań jest całkowicie odmienny,
2. art. 527 K.c. i nast. posługują się terminami obcymi prawu podatkowemu, co zwiększa ryzyko niewłaściwego zastosowania tych przepisów,
3. wreszcie sama Ordynacja podatkowa przewiduje własne narzędzia zabezpieczające płatność zobowiązań podatkowych (art. 33 i nast. OP).

Poza tym, mnie osobiście, nie podoba się mieszanie instytucji prawa cywilnego i administracyjnego. No chyba, że ustawodawca wyraźnie taką regulację wprowadzi…